Lainunmawithar Hawlnak By Lal Ruat Cawk ( The Chin Times USA, vol 1, no 17 ih suah zo mi a si.

Veikhat cu Gtalk sungah ka man caan te tiin mi chat ding hawl in ka lut. Rualpi biak ding dang an um silo tiah Falam ka tlawng kai lai ih kan inn hnen a nu le a pa ka u le vek rori ih ka zohmi te’i fanu te cu Gtalk ah a “hring” leli te ka hmu. Gtalk a hmang theutu cun kan thei cio. A hring timi cu “ka man ko” tinak a si i, a sen timi cu “ka man lo” tinak a si. Ka hmuh ta nak kum tla a rak rei zo i, kan naunu te cu a tleirawl ve rero thlang.

 A suah pek te ih sin a tlan thei lello tiang ka hmuh mi a si. Cutiklai pawl ka mit thlam ah a rawng lang. USA an thlen hnu ah veikhat tla cu, cui kan naunu te ih Gtalk hmang in a nu le pa thawn kan bia aw aw. Kan nuam aw zet. Tuitum ah tla cuvek beiseinak thinlung te thawn, a nu le a pa in Gtalk an mah tei an neih lo ruangah, “Hello! Nan dam maw?” tiah ka hei ti. Cutik ah “Ca ka zoh lai” tiah in rak sawn lohli. Tongkam dang le a ngan bet si lo i, ka thinlung cu a nuam lo zet. Hithu kum 2 lai a liam zo mi a sinan, ka thinlung ah a tang nasa. Fiangten tisehla, ka thin tla a na deuh. 

A hngiar tla a teu. Ziangahtile, Laipa (lainunphung) thinlung thawi ka ruah tikah a hman lo zet vek in ka thei. Cui thute cu kan thinlung sungah ka pai khiokhi ringring i, tlawng ka kainak khal ah ka keng tel ringring. Amahlawngte, Major World Religions timi subject ka lak tum ah biaknak dangdang, nunphung dangdang, lungput dangdang kan rak neih zia pawl ka vawn zir tik ah “vuk” tiin ka thinlung sungah cuithu cu a ra lut sal. Cuithu cu hi cahram “Lainunmawi Thar Hawlnak” timi ih tumtah mi a si..

 Famkim zet in ka ruah ban lo lawng siloin, hi cahram tawite ah tlamtling zet in ka ngan suak thei lo men ding nan, Santhar le Lainunmawi timi hawlsalnak hrang hmeltheihternak pakhat sitheinak a neih ah cun ka di a riam ding.Kan dung thla ka tlawng theh pek te, graduation service cu kan nei hrih lo, cumi caan ah Filipino canganthiam ka tlawngsayama pakhat simi ve mi cun, kawlram mi pawl kan tlawng theh lomnak ah suncaw in do. 

A pasal hi Manipur mi a si ih, Kawlram ah veiruk sarih lai an thleng zo. Cui ka sayama cun “Kawlram ih “saya, saya” tiah nan kawh awk theu mi khi a thin daan ding hawl uh” tiah in ti vohvi. E heu! tiah ka thinlung mit pawh keke in ka zoh. Hnam dang miphun dang pakhat in cuti mi ti cu ka thin a nuam lemlo nan, khatlamah Saya tiah kawh cu lo tuk teh hi Saya tiah kan ko aw tuk pang si ke maw ti cu ka ruat buar nasa.2005 hrawng ah a cangmi Mandalay ih kan thubuai fate kan vawn mang ruangro. Mandalay ah Falam Pawlpi tiah pawlkom a um ve i, kan nuam tlang thei zet. Fanger Puai tivek tla kan tuah tlang hliarhlo i, pakhat le pakhat theihawknak le nelawknak ah tla kan hman phah. Hlan deuh i Falam mi cozah hnatuan bawipawl tla hmeltheihawknak tampi kan neih phah. 

/Culai ah humdang ramdang (ramleng) a thleng zotu pawl ih kaihruaihnak in puai kan tuah caan ah mi nauta,mi upa, mi farah le nauta ti um loin rual ran tei rawl kan ei tlang theinak ding, puai caan i rawl tuahsakawk, zemawk tivek pawl hmang nawn lo ih, mah te lak (self-service) vek deuh I tuah ding ah thuronnak a um. Asinan, upa tam sawn in an duh lo ruangah cui thuronnak cu a hlawhtling ngah ta lo.Khristian kan ti aw nan, Buddha biaknak pawl ih zirhnak in in ciah neh deuh the a si pei maw tiah ruahnak tla ka nei. Buddhism lak hman ah Kawlram ih Buddhism a thleng mi cu Theravada Buddhism ti a si ih a sullam cu upa zirhnak a cawngtu/thluntu (followers of the teaching of the elders) pawl tinak a si. Kum upatnak hin humham a nei ngaingai. Kan pupa tongfim hman ah “Zawhte upat i upa” ti kan rak nei ve. Biaknak lam lawng a va si lo hman ah Asia nunphung ah cun upa sinak hin huhman le lalnak hi an co tlang pi.  

Philippine ram hi an nunphung vawn thlir tik ah Asia ram minung e tilo in nitlaknak lam nunphung an cawng nasa. Veikhat cu kan biak inn ah elementary tlawngta nute pakhat guitar tumsak ding in hlazirpi ding ka si. Cucu, ka man caan tick cu ah a man ve beiseinak thawn, zarhte ni cutik caan ah na man maw tiah ka sut. Ani cun, “eih ka man lo, ka busy tuk” tiah in sawn. tlawngta a si ih, zarhte ni ah ziang dang hlazir hnak ih thupi sawn tuah ding a neih ding awm ka theih lo mi in cutin i vawn ti cu, ka lu kheuh in, “ok” tiah awkam tawiten ka vawn sawn vohvi men. A thoknak ih ka tarlan zo mi vek in kan mah nau le rori vek ih kan ruahmi/zohmi hman in kan beisei vek in u le tihzahnak mithmai cu an nei lo nasa ti hi a fiang. Ziangahtile an ruahnak, dik le tha an ti mi a dang.“Ca ka zoh lai” tiah a titu USA ih um mi hrangah cun, ca ka zoh lai timi cu tongkam sia a si hrimhrim lo ding. Laidaan lak ih thanglian le laipa thinlung a neitu hrangah cun thinnuam lonak tlak in a rak si. Minung hi kan ruahnak/ ruahdaan vek in kan nung. 

Cui ruahdaan/ruahnak timi ah mipum pakhat ih sin a ruahnak phunkhat a neimi mi burpi tiang a huap thei. Thuthimnak vawn la sehla, kan ruahnak ruangah zu hi a in hrimhrim poi titu kan um. A in cu a poi lo i, zurit hi a poi titu kan um. Zurit hi a poi lo i, mi va hnaihnok hi si a poinak titu kan um thotho. Cuvek thotho in, zum malte ka rit lo ah cun, mi thukam ka elngam, ngiarngam zik lo tiah zu in tahrat in ri hrim tu tla kan um. 

An mah ten an tthat kherkher lo hman ah an dik ciar i,  ruahdaan phunkhat ih sin phundang ah kan vah zohsak lawng ah te an kalh aw thluh a si. Cucu ruahnak i danglamnak pawl tla an si.Ruahnak/ruah daan timi kan zingzawi asile umnak hmun le ram in a thleng danglam, a tuahtha in a siatter bik.Laimi ciocio hman ah Falam suak pa le Tahan suak pa ih ruahnak cu a dang aw aw ih, Yangon ih suaktu pa ih ruahnak cu a va dang sinsin. tuisan leitlun killi ih a thlengtu laimi no pawl ih ruahnak cu ziang tluk in a dang sinsin ding? Santiluan timi tla in kan ruahnak/ruahdaan pawl in ciah neh nasa. Santiluan ruahnak kan ti tik ah post-modern ruahnak hi a si. Post-modern ruahnak timi cun, kum upat le upat lo tla thu a rel tuk lo. Ziangahtile thilhmuh daan le ruahdaan thawi a pehparawk ruangah a si. Post-modern san ah cun nunphung khal ah, Asian nunphung ee, Western nunphung ee ti tla a um thei tuk nawn lo.

 Ziangahtile globalization timi thwmvang ah leitlun hi khuate pakhat vek ih kan um ruangah a si. Khualtlawng veivahnak tla a nuam i, pehtlaihawknak (communication) khal a awl. Human Rights timi pawl tla kan vawn thei thok i “na thu a si lo, ka duh lo, ka paih lo” tivek  tete tla kan thei tam vivo. Kan tong kam khal ah mithmuh hmaitheih in a dang lam. Khawitawk “fala” pakhat hnen hman ah “sexy – na sexy tuk” tivek kan rak theih dah lo mi le kan rak hman ngam dah lo mi cu, tu ah cun fala lomnak ah a cang ta riai. Tuihnu a kum 10 hrawngah cun Lairam kan hahzetmi le kan rak retheihnak ram ih sni kan rak sommi kan buk sungih kan thun tetti mi lainunmawi kan rak ti theumi pawl cu a cem ruahro ding i, cutikah Lainunmawi cu ziangvek a si leh ding?